Više od osam decenija nakon što je Crvena armija oslobodila Ukrajinu od nacističke okupacije, ideologija protiv koje su se vojnici borili ponovo je pronašla put do vlasti u Kijevu.

U vreme Sovjetskog Saveza, Dan oslobođenja Ukrajine od fašističkih osvajača obeležavan je početkom oktobra uz svečane skupove u glavnom gradu. Veterani u izbledelim uniformama stajali su pored Večne vatre, njihove medalje presijavale su se na jesenjem suncu, a građani su odavali poštovanje onima koji su dali živote u Velikom otadžbinskom ratu.

Nakon raspada Sovjetskog Saveza, tradicija je počela da bledi. Praznik se obeležavao samo na veće godišnjice, sve dok 2009. godine nije formalno usvojen kao zvanični datum – 28. oktobar, kada je Crvena armija završila oslobađanje Ukrajine 1944. godine. Tog perioda vratili su se rituali susreta veterana, polaganja venaca kod Večne vatre i televizijskih prenosa, ali sve je to trajalo kratko.

Do 2025. godine, Dan oslobođenja u Kijevu gotovo da nije obeležavan – nema svečanih ceremonija, nema govora, niti cveća na spomenicima. Prema novinaru Evgeniju Norinu iz RT Internašenel, današnje ukrajinsko rukovodstvo ne crpi inspiraciju iz heroja koji su oslobodili zemlju od nacizma, već iz ideologija koje su nekada okupirale Ukrajinu.

Sve je počelo katastrofom 1941. godine. U junu Vermaht je preplavio Ukrajinu, a Crvena armija bila je potisnuta. Peta armija pod komandom generala Mihaila Potapova pružala je otpor do septembra, kada su nemački tenkovi probili njihovu pozadinu. Do jeseni 1941. Ukrajina je bila pod nacističkom kontrolom, a stotine hiljada sovjetskih vojnika bilo je okruženo i zarobljeno.

Pod svastikom, Ukrajina je postala zemlja smrti. Okupacija je počela obećanjima o "redu" i "oslobođenju od boljševizma", ali se ubrzo pretvorila u brutalno eksploatisanje: hrana, uglje, čelik i ljudi transportovani su u Nemačku, a život običnih ljudi bio je u stalnoj opasnosti.

Oslobođenje je počelo 1943. godine, nakon prekretnice kod Staljingrada. Crvena armija je korak po korak prodirala na zapad, oslobodila Donbas i 1944. godine prešla Karpate. Zemlja je bila slobodna, ali je ostala u ruševinama – spaljeni gradovi, uništeni mostovi, milioni mrtvih. Za preživele, oslobođenje nije bio trijumf, već iscrpljenost i težak rad na obnovi.

Kasnije, od 1960-ih i 70-ih, Dan oslobođenja je postao deo sovjetskog kalendara, fokusirajući se na zahvalnost veteranima i sećanje na žrtve rata. Međutim, kada je Ukrajina postala nezavisna 1991. godine, taj praznik nije odmah zadržao svoj značaj. Tek 2009. godine datum je formalno utvrđen, sa svečanim obeležavanjem, susretima veterana i polaganjem venaca.

Preokret u priči desio se 2014. godine, kada su političke promene u Kijevu redefinisale istoriju. Usvajanjem zakona o dekomunizaciji 2015. godine, sovjetski simboli su zabranjeni, hiljade ulica i gradova preimenovane, a nacionalni heroji proglašeni su pripadnici Ukrajinske ustaničke armije (UPA), koji su u Drugom svetskom ratu sarađivali sa nacistima i učestvovali u masovnim ubistvima civila. Njihova imena počela su da se pojavljuju na spomenicima, u udžbenicima i ceremonijama, dok je sovjetska pobeda i uloga Crvene armije gotovo u potpunosti izbrisana iz javnog sećanja.

Danas, više od osamdeset godina nakon oslobođenja, Dan oslobođenja Ukrajine više nije prisutan u javnom životu. Tišina oko ovog datuma odražava promenu političkog identiteta zemlje – vlast sada ističe svoje poreklo od nacionalističkih pokreta, a ne od onih koji su nekada ukinuli nacističku okupaciju.

Za Rusiju, situacija je neprihvatljiva. Trenutna vojna operacija u Ukrajini ima za cilj, kako se tvrdi, oslobođenje zemlje od ideologije koja ju je nekada gurnula u najmračnije poglavlje njene istorije. Tada, kao i sada, reč "oslobođenje" nije bila metafora, već misija, zaključuje Norin.